Kortebaanwedstrijden terug op de kaart

Een afstand van 100 meter met drie sprinters per race. Het is de formule van De Zilveren Bal, de organisatie die de kortebaanwedstrijd afstofte en in een nieuw jasje stak. De deelnemerslijst van de vijfde editie die op 11 maart plaatsvindt in Leeuwarden wordt steeds langer, met zowel nationale als internationale toppers. De Zilveren Bal zet de kortebaanwedstrijd definitief terug op de kaart.

Fotografie: Vincent Riemersma

Man tegen man over een afstand van honderd meter. De kortebaanwedstrijd is een van de oudste schaatscompetities die haar oorsprong al rond 1800 vond. In het Friesland van die tijd waren de dorpen en steden met name door vaarten, en niet door wegen, verbonden. Wanneer die wateren bevroren waren, werden die afstanden te schaats flink veel sneller afgelegd dan te voet. Daar zaten snelle rijders bij en de eerste kortebaanwedstrijd die rond 1800 in Leeuwarden werd uitgeschreven kon dan ook rekenen op veel animo van deelnemers en publiek.

Voor spek en bonen

Het is een rijke historie. Er werd gestreden om gouden sieraden of zilveren tabaksdozen. Bij wedstrijden werden complete jaarsalarissen verdiend. Het armste deel van de bevolking kon ook mee doen, maar zij reden voor ‘spek en bonen’. Voedsel om de strenge winters te overleven. Het was een vorm van leedvermaak, maar noodzaak voor de armen. Het zijn deze wedstrijden die het gezegde ‘voor spek en bonen’ voortbracht.

Vergetelheid

We houden wel van een schaatswedstrijdje in Nederland, maar de kortebaanwedstrijden die ooit het spektakelstuk van het winterseizoen waren, zijn in de vergetelheid geraakt. De jonge generatie heeft zelfs nooit kortebaan gereden. Dat zat oud-sprinter Jan Ykema dwars. Als coach deelde Ykema zijn inzichten dikwijls met zijn pupillen. Balend dat er geen natuurijs was, want die kortebaanwedstrijden worden van oudsher op natuurijs verreden en dat bleef sinds 2012 wel wat uit. Eigenlijk zou er een toernooi moeten komen, zei Jan dan. ‘Man tegen man, een rechte lijn en geen bocht.’ Een van zijn pupillen, Karsten van Zeijl, voelde daar wel wat voor. Toen hij in 2015 zijn schaatsen aan de wilgen hing en sportmanagement ging studeren, viel het organiseren van zo’n toernooi goed samen met zijn achtergrond en studie.

Geen tijd voor kortebaan

Dat het zo in de vergetelheid is geraakt komt volgens Van Zeijl naast het gebrek aan natuurijs ook door de overvolle agenda’s van de schaatsers. “Als in januari of februari natuurijs komt, dan hebben de junioren daar geen tijd voor. Dan is er weer een NK, een EK of een World Cup. Een doordeweekse dag zou nog lukken, maar als er natuurijs komt, dan wordt altijd kort van tevoren pas bekend waar de wedstrijd gereden wordt. Daar is lastig op te anticiperen.” Het is een opmerkelijke ontwikkeling van de afgelopen jaren. De generatie hiervoor werd al wild als de temperatuur naar de nul graden zakte. “Ja, dat leeft niet meer zo”, bevestigt Karsten. “Jesper Hospes is eigenlijk de laatst nog actieve kortebaanspecialist.” 

Nieuw leven

Die verwaarlozing van de kortebaan moest niet gebeuren. Er werd niet alleen een plan bedacht om het naar de hal te brengen, maar het moest ook een show worden. Liefst met internationale rijders. Met de komst van de World Cup-finale in Heerenveen in maart 2016 en daarmee de vele internationale toppers die al in den lande waren, besloten Ykema en Van Zeijl dat in diezelfde periode de eerste editie van de Zilveren Bal moest gaan plaatsvinden.

In Leeuwarden, waar rond 1800 de eerste kortebaanwedstrijd werd georganiseerd, was net de nieuwe ijshal, de Elfstedenhal, geopend. Over de locatie hoefden ze dus niet na te denken. Met een door een kunstenaar gemaakte schets van hoe het evenement er ongeveer uit moest komen te zien, trokken Ykema en Van Zeijl naar Thialf, waar de nationale top aan het trainen was. Of de schaatsers geïnteresseerd zouden zijn en mee wilden doen? Degene die positief reageerden, werd gevraagd hun deelname te bevestigen met een handtekening. “Zo strikten we meteen enkele grote namen zoals Margot Boer en Stefan Groothuizen”, lacht Van Zeijl.

Show

“We hebben met een lichtshow, muziek en entertainment een mooie eerste editie weten neer te zetten. Het haalde de voorpagina’s en via social media ging het razendsnel. Een buitenlandse rijder kwam de baan op en liet zich een ‘what the fuck’ ontvallen van verbazing over de showelementen.

Ronald Mulder, die door ziekte af moest zeggen, zei via Twitter tegen de ISU: “This is how speed skating should change”. Wij hadden iets waar de schaatswereld op zat te wachten blijkbaar.” De show trok veel aandacht en zette een trend, want in navolging van De Zilveren Bal omlijst tegenwoordig ook Thialf de wedstrijden met deze elementen. 

Jubileum

Sindsdien weten ze er ieder jaar een goede show van te maken. Dit jaar wordt het toernooi voor de vijfde keer georganiseerd en valt het wederom samen in de periode met de World Cup-finale in Heerenveen. Dat betekent dat er weer een aardig aantal internationale toppers acte de présence geeft op het ijs in Leeuwarden. “Mensen denken weleens dat we het zo ‘eventjes’ organiseren, maar het heeft nog wel wat voeten in de aarde. Om alles mogelijk te maken heeft de Zilveren Bal partners en sponsoren. Het is een mooie groep mensen die het schaatsen een warm hart toedraagt. Zonder hen kan het niet bestaan.” 

Toekomst van de 100 meter

Wat is de toekomst van de kortebaanwedstrijd? “De Zilveren Bal is een ISU classic event, wat inhoudt dat het een officiële wedstrijd is. Er is weleens gesproken om ook een WK 100 meter te organiseren en dat is wel een droom die we hebben. En stel dat er weer natuurijs komt, dan willen wij ons platform ter beschikking stellen om mensen te attenderen op de wedstrijden. Zeker de jongere generatie weet soms niet eens wat het is. In 2012 werd voor het laatst de Gouden Bal verreden en Janine Smit won bij de dames. Dat toernooi bestaat sinds 1850, maar tot de ochtend van het toernooi wist Janine niet eens dat het bestond. Henk Hospes had gezegd: ‘Deze wedstrijd wordt maar zelden verreden, je moet daar aan de start staan’. Stel dat er volgend jaar een Gouden Bal wordt verreden, dan willen wij er graag voor zorgen dat de toppers er ook aan de start staan”, besluit Van Zeijl.