Het is zaterdag 4 januari 2020 drieëntwintig jaar geleden dat de laatste Elfstedentocht werd verreden. Achter winnaar Henk Angenent en Klasina Seinstra werd een enorme strijd geleverd om binnen de tijdslimiet de finish te passeren. Dat lukte de ‘Blauwe Trein’, een groepje van acht marathonschaatssters, niet. Toch waren ze dolgelukkig na hun finish op de Bonkevaart. Ze hadden de Elfstedentocht uitgereden. Dat ze ondanks het missen van het kruisje toch blij waren had alles te maken met de strenge regels die golden voor dames in de Elfstedentocht. Naar deelname van vrouwen aan de Elfstedentocht werd door het bestuur in die tijd nauwelijks omgezien.
Tijdslimiet
Dames die in ’97 niet binnen dertig procent van de winnende tijd waren gefinisht kwamen niet in aanmerking voor een Elfstedenkruisje. Bij de mannen gold als eis dat ze binnen twintig procent van de winnende tijd bij de mannen moesten zijn gefinisht. Op basis van welke inzichten deze verhoudingen waren bepaald bleef vaag. In ’97 haalden 112 mannen een kruisjes en bij de vouwen lag dat aantal op (slechts) tien schaatssters. Klasina Seinstra won de Elfstedentocht door in de eindsprint Gretha Smit te verslaan. Op de tiende plaats eindigde Sonja Groot uit Kudelstaar
Die tijdlimiet was voor de meeste schaatssters in ’97 vooraf al onhaalbaar en dat zorgde ervoor dat de meesten noodgedwongen waren hun eigen wedstrijd te rijden. Vrouwen mochten sinds 1909 wel meedoen aan de Elfstedentocht maar niet aan de wedstrijd. Dat had alles te maken met de opvatting in die tijd dat duursport in wedstrijdverband schadelijk zou zijn voor de gezondheid van vrouwen. Deze opvatting was tot ver in de jaren tachtig gemeengoed onder veel sportbestuurders. Onder druk van een groepje fanatieke marathonschaatssters onder aanvoering van Lenie van der Hoorn werd met pijn en moeite toestemming geven om te starten in klassiekers op natuurijs en in de Elfstedentocht. Pas in 1985 namen er voor het eerst vouwen deel aan de Elfstedenwedstrijdtocht. Vijf schaatssters slaagden er in 1985 in om een kruisje te halen (binnen de eisen van de mannenwedstrijd). Een jaar later, in 1986, betrof dat aantal slecht drie marathonschaatssters. Toen Lenie van der Hoorn in 1985 de Elfstedentocht won bleken er zelfs geen prijzen te zijn geregeld voor vrouwen. In 1997 kwamen de vrouwen er ook bekaaid af, noodgedwongen dook Klasina Seinstra in de krans van Henk Angenent omdat er voor vrouwen geen krans was besteld. Dat bleek niet in het draaiboek te staan van de organisatie. Op het Elfstedenmonument bij de Elfstedenhal in Leeuwarden zijn nog altijd niet de namen van de drie winnaressen vermeld vanwege een futiliteit in het destijds geldende wedstrijdreglement.
Finishfoto
Eén foto van een groep vrouwen die uitzinnig van vreugde waren nadat ze de Elfstedentocht hadden uitgereden verscheen in verschillende landelijke media. Deze foto kreeg een iconische status toen de dames ruim zeventien jaar na dato elkaar weer ontmoeten en spraken over de Elfstedentocht. Voor velen van hen een belangrijk moment in hun leven.
Voor Wendy Vergeer, Henny Bok, Janny Zonderland, Geertje Huitema, Kea Lootsma, Margreet Merbis, Lenie Dijkstra en Jacolien Vogelzang was het in ’97 niet meer dan logisch om dolblij te zijn na het passeren van de eindstreep op de Bonkevaart ondanks hun finish ver buiten de tijdslimiet.
Kenmerkend aan deze groep was, dat een aantal vrouwen het shirt droeg van wielerclub ‘De Blauwe Trein’ uit het Friese Sint Nicolaasga. Deze groep, gemakshalve ‘De Blauwe Trein’ genoemd bestond uit een aantal talentvolle Friese en Zuid-Hollandse marathonschaatssters. Aangevuld met een enkele rijdster die door toeval in deze groep belandde. Een groot deel van deze groep sprak voor de wedstrijd af om zolang mogelijk samen te werken in dit voor hen totaal onbekende avontuur. Ter gelegenheid van het boek Deelnemen mag, winnen is een ander verhaal, spraken zij uitvoerig over hun Elfstedentocht.
Wendy Vergeer (46) (Zoeterwoude-Rijndijk): “Uitrijden van die tocht was voor mij het belangrijkste. Nu, jaren later, is het heel jammer dat ik geen kruisje heb behaald.”
Henny Bok (49) (Sint Nicolaasga): “Wie is de winnaar geworden”, vroegen we aan mensen langs de kant, ook een beetje om in te schatten of nog binnen de tijdslimiet zouden komen. Met zijn allen hielden we elkaars handen vast in de lucht. Oh, wat was ik blij dat ik er was, je bent met je grens bezig.”
Janny Zonderland (48) (Sint Nicolaasga): ”Ondanks dat ik een Friezin ben was het op het donkere Slotermeer lastig om te bepalen welke kant we op moesten. De meeste stukken van de Elfstedenroute kende ik wel vanaf het land gezien, maar op het ijs was de oriëntering een stuk minder.
Geertje Huitema (52) (Rijs): “In een woord kippenvel voelde ik bij de aankomst in Dokkum. Ik had daar wel een tijdje willen blijven staan, zo mooi was het! Maar als wedstrijddeelneemster gun je jezelf geen tijd. “
Kea Lootsma (49) (Peize): “Voor mijn gevoel schaatste ik heel makkelijk op 4 januari 1997 maar ik heb geen moment overwogen om de groep te verlaten en voor eigen kans te gaan rijden.”
Margreet Merbis (45) (Hazerswoude-dorp): “In de winter van 2012 heb ik moeten vechten tegen borstkanker terwijl ik ook zwanger was. Bijna zou er toen een Elfstedentocht komen. Tegen mijn behandelend arts zei ik als de Elfstedentocht komt, moet ik rijden. Hij keek mij totaal verbouwereerd aan. Door het uitrijden van de Elfstedentocht heb ik zoveel over mijzelf geleerd dat het van doorslaggevende betekenis is geweest voor veel dingen.”
Lenie Dijkstra (53) (Mirns): “Na de Elfstedentocht van 1997 heb ik nog één keer geschaatst, denk ik. Als ik mijn schaatsen moet zoeken, zou ik niet weten waar ze liggen. Nee, ik doe helemaal niks meer aan sport.”
Jacolien Vogelzang (52) (Rotterdam): “Op het Slotermeer ben ik bij de grote groep vrouwen gekomen. Wendy Vergeer en Margreet Merbis herkende ik, voor de andere meiden was dat lastiger omdat ze stevig ingepakt waren. De Friese meiden spraken onderling Fries. Waarop Margreet zei: kan je niet gewoon praten, we verstaan er niks van.”
In de afgelopen jaren wijzigde het Elfstedenbestuur het wedstrijdreglement voor vrouwen in de Elfstedentocht. Naast wijzigingen in de start en kwalificatie eisen van het wedstrijdreglement werd het tijdstip van vertrek gewijzigd. De vrouwen zullen een kwartier na de mannen starten.
Andere Tijden Sport zendt a.s zondag (5 januari) een reportage uit over Elfstedenwinnares Lenie van der Hoorn NPO 1 22.10
