Dat schaatsers en (oud-)marathonschaatsers bevangen worden door schaatskoorts als het er maar een beetje op begint te lijken dat de Tocht der Tochten verreden kan worden, is van alle tijden. Het duurt nu echter wel erg lang en alleen daarom al neemt de wens steeds meer toe. Want welke schaatsers zullen deze tocht nog rijden? Voorlopig kunnen we er alleen maar over schrijven. Vijf opmerkelijk feiten over deze gewilde tocht. 

1909: eerste Elfstedentocht

110 jaar geleden

Dit jaar is het exact 110 jaar geleden dat de eerste officiële Elfstedentocht werd verreden. Dat was op 2 januari 1909. De tocht was gepland voor 5 januari, maar omdat het zo hard vroor, was het ijs al eerder sterk genoeg, waardoor de tocht werd vervroegd naar 2 januari. Om 05:00 uur in de ochtend stonden 45 rijders aan de start, die werden verzocht een kwartiertje voor de start aanwezig te zijn.

De tocht, om op één dag alle Friese elf steden aan te doen, werd op eigen initiatief al eerder gereden. Dat was in de winter van 1890-1891. Een van de rijders, Willem (Pim) Mulier, initieerde later de eerste georganiseerde Elfstedentocht.

Na de eerste Elfstedentocht, georganiseerd door de Friesche IJsbond, werd het initiatief genomen om een aparte vereniging voor de tocht op te richten. De Friesche IJsbond was namelijk niet voornemens de tocht vaker te organiseren. Op 15 januari 1909 werd de Vereniging De Friesche Elf Steden opgericht. De vereniging bestaat dit jaar eveneens 110 jaar.

1941/1942: oorlogsjaren

Roerige jaren

Ten tijde van de Tweede Wereldoorlog werden twee Elfstedentochten verreden. Die in 1941 ging na veel beraad toch door. Er werden enkele deelnemers beboet, vanwege het overtreden van de spertijd. Die verbood de mensen zich tussen 20:00 uur en 04:00 uur op straat te vertonen. Een van de deelnemers kwam per fiets uit Amsterdam. Om 02:00 uur ’s nachts kwam hij in Harlingen aan, maar werd door de Duitsers vastgezet, om later weer te worden vrijgelaten.

In Proskating Magazine van november 2009 schreef Ron Couwenhoven over het deelnemen van twintig leden van de NSB Jeugdstorm aan de tocht van 22 januari 1942.

“De jeugdstormers werden zodra ze achttien werden de Wehrmacht- en SS hordes ingesluisd.”

Toen zij deelnamen aan de tocht waren allen nog geen achttien, wat de vastgestelde leeftijdsgrens is om mee te mogen doen aan de tocht. “Dat dat mogelijk was, lijkt een onbekende concessie van de Elfstedenvereniging aan de NSB en de Duitse nazibezetters. Maar het was een tijd waarin men voor de minste of geringste tegenwerking van de machthebbers opgepakt kon worden. En voor die dreiging paste het Elfstedenbestuur.”

Couwenhoven vatte vele feiten van Elfstedentochten samen in het boek ‘Een Eeuw Elfstedentocht’.

1985: snelste tijd

Tijden veranderen

De eerste Elfstedentocht werd gewonnen door Minne Hoekstra, hij reed de tocht in 13 uur en 50 minuten. De laatste Elfstedentocht werd gewonnen door Henk Angenent, hij reed de tocht in 6 uur en 49 minuten. Evert van Benthem reed de tocht het snelst, op 21 februari 1985 in een tijd van 6 uur en 47 minuten. Maar Van Benthem ziet die tijd wel de geschiedenisboeken in verdwijnen. “Ik ben er van overtuigd dat er sneller gereden gaat worden. In 1997 was de klapschaats er nog niet”, zei Van Benthem in 2011 in Proskating Magazine.

2010: eerste wijziging sinds 100 jaar

Wijzigingen

“De winter van 2010-2011 kondigde zich ongebruikelijk vroeg aan en er gebeurden ook gelijk ongebruikelijke zaken. Zo besloot het bestuur van de Verenging De Friesche Elf Steden voor het eerst in een eeuw een wijziging aan te brengen in het beroemde Elfstedenkruisje.

Er kwam een gouden kroontje op Nederlands meest begeerde sportmedaille, als verwijzing naar het predicaat ‘koninklijk’, waarmee de club bij het honderdjarig bestaan in januari 2009 door koningin Beatrix was vereerd. Onzin, vond Gauke Bootsma, de directeur van het eerste Friesche Schaatsmuseum in Hindeloopen en in zijn stad assistent-rayonhoofd van de Elfstedenclub. “Men had de traditie moeten handhaven, dat is het meest sterke punt van de Elfstedenvereniging. Jammer dat daar nu mee gebroken is”, schreef Ron Couwenhoven in februari 2011 in Proskating Magazine. 

Echter, tot op heden heeft nog nooit iemand het vernieuwde kruisje in ontvangst mogen nemen.

2019: langste Elfstedentochtloze periode

22 jaar geleden

Iedere dag is het weer een dag langer geleden en, zoals zo vaak gezegd, komt hij elke dag weer een stukje dichterbij. Het kwam vaker voor dat er een langdurig ‘gat’ zat tussen twee Elfstedentochten, maar zo lang duurde het nog niet eerder.

Op 4 januari 2019 was het exact 22 jaar geleden dat de laatste Elfstedentocht werd verreden. De langste periode dat er geen Elfstedentocht werd verreden was tot dusver die tussen 18 januari 1963 en 21 februari 1985, die periode duurde 22 jaar en 34 dagen. Dat betekent dat er sinds 8 februari 2019 geen langer moment tussen twee Elfstedentochten zit dan nu.