In zekere zin schuilt in iedere schaatser wel een filosoof. Het opgaan in de omgeving, het één zijn met de natuur, met de beweging, herkent zelfs de meest lompe rammer nog wel. Filosoof en schaatser Guus Heijnen maakte met filmmaker en eveneens schaatser Raphael Bourdon de documentaire ‘Glijden tussen Hemel en Aarde’.
Meditatief
De vele beelden van schitterend natuurijs in Zweden in de docu zijn al voldoende om je volledig te laten wegdromen, en de muziek en gedichten nodigen je vervolgens uit tot nadenken. En precies dat past bij dat meditatieve, dat veel schaatsers zullen herkennen. “De natuur helpt, net zo goed als mensen in de natuur hardlopen. Wat ook helpt dat je gedachten gedwongen worden niet over andere dingen na te denken”, legt documentairemaker Raphael Bourdon uit. “Bij ‘meditatief’ moet ik ook denken aan dat je je ego laat varen”, zegt Guus Heijnen aanvullend. “Het subject centraal stellen, het ik. Dat kan bij een technische sport, en ook in een uitdagende omgeving zoals met natuurijs en met constant wisselende ondergrond en wind. Maar ook het sociale aspect, dat leidt ook tot loslaten. Van ik, ik, ik, hoe moet ik dit doen. Hoe moet ik mezelf profileren? Hoe moet ik zorgen dat ik goed ben in mn baan, of meer geld kan verdienen? Als je het hebt over het meditatieve, dan is juist het wegdrijven uit dat centrum van het ik. Dat kan door schaatsen uitstekend bereikt worden.”
Reflecteren
Dat loslaten, dat zit ‘m volgens Raphael ook door volledig in het nu te zijn. “Omdat je zo direct in het nu móet reageren. Die scheuren, dat scheurtje. En als je met iemand schaatst, dan moet je in de slag. Dat maakt dat je heel veel dingen los kan laten. Niet bezig met zelf plannen, maar in het nu, wat er nu aan de hand is.” Guus vult aan: “Je hebt als je op de baan bent ook het repetitieve. Je rijdt niet telkens hetzelfde rondje, ieder rondje is weer anders. Maar je weet ook dat er weer een bocht aankomt, je moet ook omgaan met die bocht. Net een andere snelheid, net een andere positie van je heup, of net iets beter dan de vorige keer. Dan ben je ook weer bezig te reflecteren in je beweging zelf. Dat is een oneindige doorgang waar geen vast moment in zit.”
Schaatsdocumentaire
Nu hebben Heijnen en Bourdon dat gevoel vertaalt in een documentaire, die verderop dit najaar moet uitkomen. “Ik had in december 2018 opeens het idee om iets te gaan doen met een aantal kunstenaars, of mensen die kunstzinnig met schaatsen bezig zijn”, vertelt Guus. “In eerste instantie dacht ik aan schrijven”, zegt hij, tot hij ’s nachts ineens een idee kreeg: “Toen dacht ik: ‘nee, ik wil er misschien wel een film van maken, of een korte miniserie. Met die personen uitgewerkt vanuit een filosofisch kader. Toen dacht ik: dat wordt meer documentaire-achtig.”
Het idee liet hem niet los en een paar dagen later viel hem in dat een goeie bekende hem wel kon helpen. “Toen dacht ik: ik ken iemand die al met schaatsdocumentaires is bezig geweest. Dat is Raphael, laat ik daar ’s een gesprek mee aanknopen. Dat was vanaf moment één een goeie match. Hij snapte heel goed wat ik wilde en het sloot helemaal aan bij wat hij zelf voor ambities heeft, hoe hij het schaatsen beleeft. En dat viel in heel vruchtbare aarde.”
In gesprek met het ijs
In de documentaire spreken Heijnen en Bourdon met violiste Bernadette Verhagen en schrijfster en kunstschilder Aafke Steenhuis , die allebei schaatsen en die allebei het schaatsen laten terugkomen in hun werk. Maar ook Olympisch kampioen Gianni Romme en marathontopper Lisa van der Geest reflecteren op de filosofisch kant van de sport. En dat levert een fascinerend onbekend beeld op van deze topsporters. “Dat ik begrepen ben door die mooie beweging”, zegt Gianni Romme hierover, “leg dat maar uit dat je een instrument gaat bespelen en dat je daar alles uit kan halen.”
En als Romme begint over de elementen, ‘die je meenemen’, dan begrijpt Heijnen precies wat hij daarmee bedoelt. “Dat vond ik echt iets heel treffends. Want dat is voor mij heel kernachtig wat ik ook zoek. Dat je je openstelt voor de interactie tussen jezelf en de omgeving, dat het om loslaten gaat. Dat je opengaat. De ontspanning, zoals dat vaak in het schaatsen genoemd wordt. Dat kun je verwoorden als dat een element ijs jou meeneemt. Het is zoals Henk Gemser zegt: in gesprek gaan met het ijs. Een dialoog. En dat betekent ook luisteren.”
Nieuwsgierig geworden? Bekijk de promo van van Glijden tussen Hemel en Aarde Hier.
